آسیب شناسی زنجیره تامین گوشت مرغ و ارائه مدل توزیع پلتفرمی

بررسی فرآیند زنجیره ارزش گوشت مرغ، آسیب های آن و ارائه مدل پیشنهادی برای رفع آن ها

تامین کالاهای اساسی در همه کشورها به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه ها و برنامه های دولت ها به شمار می رود؛ هرگونه ضعف و مشکل در این حوزه می تواند تبعات زیادی را به دنبال داشته باشد. بسیاری از دولت ها می کوشند تا با حمایت از تولید از طرق مختلف، در وهله اول این کالاها را به مقدار مورد نیاز شهروندان خود تامین کرده و در مرحله بعد بر توزیع آن ها نظارت داشته باشند تا اقلام اساسی با نرخ مناسب و به وفور در بازارها یافت شود و در اختیار مردم قرار بگیرد. زنجیره تامین گوشت مرغ، به عنوان یکی از مهم ترین کالاهای اساسی کشور، دارای آسیب های متعدد در سه حلقه تامین، تولید و توزیع است که در ادامه به هر یک از موارد مذکور اشاره خواهد شد.

ضرورت و اهداف پژوهش

مطابق قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی که مصوبه مجلس شورای اسلامی در اسفندماه ۱۳۹۱ است، تمامی اختیارات اعم از سیاست گذاری، برنامه ریزی، نظارت و تنظیم بازار داخلی محصولات و کالاهای اساسی زراعی، باغی، گیاهان دارویی، دامی، طیور و آبزیان به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شده است. با توجه به موارد ذکرشده، مسئولیت بسترسازی و پیاده سازی توزیع کالا باقیمت مصوب و بدون افزایش قیمت با وزارتخانه مذکور است. علاوه بر این، در راستای منویات رهبر معظم انقلاب در خصوص عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی و مبارزه با فساد ضرورت دارد که امر توزیع کالا به نحوی صورت گیرد که ضمن نظارت دقیق بر قیمت ها، عدالت اجتماعی و اقتصادی نیز محقق و از بروز هرگونه فساد جلوگیری شود. از این رو لازم است مدلی برای این منظور طراحی شود که در کمترین زمان و هزینه ممکن و با بهترین کیفیت، کالا را به دست مصرف کننده واقعی برساند. مطابق آمارهای موجود یک سوم سرانه تامین پروتئین مردم کشور را گوشت مرغ تشکیل می دهد. لذا با توجه به حائز اهمیت بودن این کالا در سبد خانوار کشور به عنوان عضوی از خانواده کالاهای اساسی، شناخت و شفافیت زنجیره ارزش گوشت مرغ به عنوان یکی از کالاهای مهم در تامین پروتئین مردم به منظور جلوگیری از انحرافات ضرورت دارد. به همین منظور و در راستای جلوگیری از انحراف در زنجیره و پایداری عرضه در بازار، پژوهش حاضر به بررسی تجربیات سالیان اخیر پرداخته و در حوزه توزیع، مدلی مفهومی بر مبنای پلتفرم در دو گام مطرح کرده است که انتظار می رود با به کارگیری این راهکار بخش عمده آسیب های فرایند توزیع رفع و وضعیت موجود بهبود یابد.

زنجیره ارزش گوشت مرغ

زنجیره های یکپارچه تولید گوشت مرغ در کشور نمونه ای از زنجیره های تامین و ارزش عمودی هستند که حلقه های آن ها در یک ساختار با مدیریت واحد باید اداره شود. به طور اجمالی زنجیره ارزش گوشت مرغ را می توان در سه زنجیره کلان بررسی و توصیف کرد:

زنجیره تامین نهاده

زنجیره تامین نهاده اولین فرایند زنجیره ارزش گوشت مرغ است که در این فرایند شاهد بازیگرهای متعددی هستیم که هر یک نقش خاصی را ایفا می کنند. این زنجیره شامل مراحل ذیل است:

• واردات نهاده: در حلقه اول زنجیره تامین نهاده که با عنوان واردات نهاده مطرح است، با تخصیص ارز با نرخ ترجیحی ذرت و سویا توسط واردکننده شخص حقیقی یا شرکت خصوصی وارد کشور می شود و توسط وزارت جهاد کشاورزی خریداری می گردد.
• انبارش نهاده: پس از خریداری، سویا و ذرت در انبارهایی واقع در جنوب کشور انبار و در فضای تعریف شده ای نگهداری می شوند.
• خرید نهاده مورد نیاز مرغدار: مرغدار در سامانه بازارگاه به نشانی/https://sps.bki.ir مراجعه کرده و درخواست خریده نهاده خود را ثبت می کند و سپس بعد از واریز وجه مورد نیاز، نهاده خریداری شده ظرف ۶-۵ روز کاری به مقصد مرغدار از انبار بارگیری شده و تحویل داده می شود.

زنجیره تامین جوجه یک روزه (و تولید مرغ گوشتی)

زنجیره تامین جوجه یک روزه دومین فرایند زنجیره ارزش گوشت مرغ است؛ این فرآیند عبارت است از:

• واردات و ثبت سفارش جوجه یک روزه: منبع تامین جوجه یک روزه مؤسسات جوجه کشی خصوصی و دولتی واردات جوجه یک روزه یا نژادهای مادر است. مرغدار با مراجعه به سامانه سماصط می تواند مقدار جوجه یک روزه مورد نیاز خود را درخواست کند.
• صدور تأییدیه بهداشتی: برای تایید درخواست جوجه ریزی، پزشک و مسئول فنی مزرعه طی بررسی ها و بازدیدهایی از فضای مرغداری، در صورت وجود شرایط مجوز بهداشتی جوجه ریزی را صادر می کنند. مرغدار با ارائه مجوز بهداشتی به سامانه سماصط درخواست خود را به مجوز جوجه ریزی تبدیل می کند.
• تبدیل جوجه به مرغ کامل پرورش مرغ: تکامل و رشد جوجه های یک روزه به طور میانگین و معمول طی ۳۶ الی ۴۰ روز صورت می پذیرد که بعد از گذشت زمان مذکور مرغ گوشتی با وزن میانگین ۲٫۲ کیلوگرم حاصل خواهد شد.

زنجیره کشتار و توزیع

زنجیره کشتار و توزیع آخرین فرایند زنجیره ارزش گوشت مرغ است که شامل فرآیندهای زیر است:

• کشتارگاه: مرغ زنده توسط دلال از مرغدار خریداری و سپس محموله مرغ های زنده توسط کشتارگر از دلال خریداری می شود. لازم است ذکر شود که عملیات کشتار توسط کشتارگر در کشتارگاه صورت می گیرد. درنهایت مرغ های کشتار شده به واسطه عامل فروش وارد میادین توزیع خواهند شد؛
• بازار خرده فروشی، عمده فروشی و مصرف کننده: بعد از کشتار، مرغ های گوشتی ذبح شده به دو صورت قطعه بندی و مرغ کامل بسته بندی شده و به صورت تکه ای یا مرغ کامل روانه بازار می شوند.

عارضه های موجود در بخش توزیع گوشت

نتایج این پژوهش نشان می دهد، بخش توزیع از چند عارضه اصلی به شرح ذیل رنج می برد:

• افت کیفیت در فرایند توزیع به واسطه رویکرد توزیعی موجود: تاثیر این امر نه تنها در بخش توزیع قابل مشاهده است، بلکه حتی به واسطه افت کیفیت محصولات ضمن فرایند توزیع، توان رقابت پذیری محصولات تولید شده در کشور را نیز تحت تاثیر منفی قرار می دهد.
• افزایش هزینه خدمات توزیعی به واسطه جایگاه ضعیف زنجیره های خرده فروشی و فرایندهای توزیع: درنتیجه این امر عده ای از تولیدکنندگان ترجیح می دهند با توسعه عمودی فعالیت های خود تا سطح خرده فروشی، هزینه توزیع محصولات خود را کاهش دهند. تاثیر کلان این امر را می توان در توزیع غیرحرفه ای و افزایش هزینه های تولیدی ردیابی کرد.
• سنتی بودن و عدم مدیریت پلتفرمی در فرایند توزیع: به نظر می رسد مهم ترین معضل نظام توزیع در شرایط فعلی نبود استراتژی مشخص برای نظام توزیع کالا و خدمات هست؛ به عبارت دیگر نظام توزیع کشور نه به طور کامل سنتی است و نه به طور کامل سیستمی و پیشرفته. به همین منظور همچنان بروز مشکلات اساسی و عدم دستیابی به نقطه ادامه دارد.

ارائه راهکار و مدل پیشنهادی

مبتنی بر آسیب شناسی صورت گرفته راهکارهای پیشنهادی در راستای بهبود نظام توزیع به شرح ذیل ارائه شده است. این مدل در دو قسمت طرح ریزی شده است، قسمت اول از حلقه مرغدار تا غرفه دار میادین مرکزی است و قسمت دوم از حلقه غرفه دار میادبن مرکزی تا مصرف کننده است:

1. در قسمت اول در یک سامانه متمرکز و بستر پلتفرمی نقش ها یا به تعبیری کاربرهای مورد نظر از قبیل مرغدار، کاربرکشتارگاه، راننده حمل مرغ زنده، راننده حمل یخچال دار خرده فروشی و … تعریف شده و طی مسیرهای مشخص در سامانه، ابتدا مرغدار و غرفه دار، عرضه و نیاز خود را به ثبت می رسانند. در مرحله بعد از توافق طرفین، رزرو زمان کشتارگاه انجام خواهد شد و در ادامه مسیر فرایند در بستر پلتفرم درخواست حمل مرغ زنده و حمل یخچال دار بعد از کشتارگاه صورت گرفته تا مرغ های کشتارشده به دست غرفه داران برسد؛
2. در قسمت دوم مدل، در همان بستر متمرکز، مصرف کنندگان میزان درخواست خود را از خرده فروشی مدنظر ثبت کرده و اطلاعات ثبت درخواست هم زمان به غرفه داران و خرده فروشی های مدنظر ارسال شده و پس از تایید اطلاعات، مرغ از غرفه به خرده فروشی ها ارسال خواهد شد. همچنین پیشنهاد می شود ناوگان های حمل یخچال دار به صورت منطقه محور، در سطح تهران درخواست های واصله را دریافت کنند. در ضمن در مورد رستوران ها و قطعه بندی ها پیشنهاد می شود که به صورت مستقیم از غرفه مدنظر خود درخواست مورد نیاز خود را ثبت کرده و بار برایشان ارسال شود.

این مدل پیشنهادی از مزایایی همچون حذف دلال ها و واسطه های مخرب زنجیره و شفافیت مسیر زنجیره کشتار و توزیع امکان رصد بر خط زنجیره برخوردار است.

جمع بندی

با توجه به قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی و در راستای منویات رهبر معظم انقلاب ضرورت دارد که امر توزیع کالا به نحوی صورت گیرد که ضمن نظارت دقیق بر قیمت ها عدالت اجتماعی و اقتصادی نیز محقق شود و از بروز هرگونه فساد جلوگیری شود. از همین رو و با توجه به آسیب های زنجیره تامین گوشت مرغ در کشور پژوهش حاضر به ارائه مدلی برای توزیع پلتفرمی گوشت مرغ و رفع آسیب های موجود کرده است. از جمله این آسیب های موجود می توان به افت کیفیت در فرایند توزیع به واسطه رویکردهای توزیعی موجود و توزیع سنتی و عدم مدیریت پلتفرمی در فرایند توزیع اشاره کرد؛ لذا مدل پیشنهادی پژوهش حاضر برای رفع این آسیب ها از دو قسمت تشکیل شده است. در این مدل ابتدا از حلقه مرغدار تا غرفه دار پوشش داده می شود و در قسمت دوم از حلقه غرفه دار تا مصرف کننده را دربرمی گیرد.